Aleksander jeden z synów Kazimierza Jagiellończyka już w 1492r. zostaje Wielkim Księciem litewskim podczas gdy jego brat Jan Olbracht - królem Polski. W tym samym roku Aleksander otwiera mennice w Wilnie pod zarządem Litawora Chreptowicza marszałka litewskiego. Mennica ta wybija półgrosze i denary oraz pewna ilość groszy.
Najmniejszą monetą wybijana w tej mennicy był denar których 10 sztuk wchodziło na grosz (a więc inaczej niż w królestwie polskim). Denarek ten średnicy 13mm i wadze 0,33g przedstawiał po jedej stronie orla po drugiej Pogoń.
Foto z archiwum www.wcn.pl: Aleksander Jagiellończyk 1501-1506, denar litewski, Wilno, Pogoń, za nią litera A/Orzeł,
Najpopularniejszą monetą wybijana był półgrosz litewski. Jego stopa mennicza była różna od stopy koronnej podobnie jak system monetarny.Średnica 20mm i waga 1,24gramy. Przelicznik między litewskimi a polskimi półgroszami wynosił 5:4. Co ciekawe monety to są z napisami otokowymi zawierającymi litery gotyckie jak i cześć liter w niektórych monetach jest już w pełni renesansowe
np niemal współczesne “M” i “N”.
.
Foto z archiwum www.wcn.pl:
Najbardziej jednak tajemniczą i ciekawą moneta jest grosz litewski. Moneta odnaleziona w Niemczech znajdująca się w kolekcji hanowerskiego numizmatyka Groote i odkupiona staraniem P.Bayera trafiła do kolekcji ordynata Zamojskiego gdzie znajdowała się do roku 1944r. Niestety jedyny egzemplarz spłoną w czasie Powstania Warszawskiego. Dziś nie jest znany żaden inny egzemplarz tej monety.
Rycina reprodukowana z dzieła K.Stronczyńskiego “Dawne monety polskie. Dynastyi Piastów i Jagiellonów” - Piotrków 1885r.
W roku 1501r. Wielki Książę litewski Aleksander zostaje królem polski. Już przy koronacji w nowym akcie unii polsko-litewskiej postanowiono o wprowadzeniu jednolitej monety. Niestety zbyt duży opór przeciw reformie mennictwa i krótki czas panowania nie pozwolił zrealizować tych śmiałych planów.
Próby reformy w koronie torpedowane były przez: kupców krakowskich Turzona i Bonera, sprzeciw szlachty i brak funduszy na jej przeprowadzenie. Królowi zezwolono jedynie wybijać denary i półgrosze według stopy ostatnio uchwalonej za panowania Olbrachta.
Denar koronny ledwie 10mm blaszka o wadze 0,37gram i I 1/2 łutowej próby (0,095) miał z jednej strony nowy model koronny taki sam jak na półgroszu z drugiej strony orła.
Półgrosz koronny o średnicy 18mm próbie VI łutowej (0,375) i wadze 1,03 grama. Widać tu już nadciągający renesans w widoku korony. Dzisiaj powiedzielibyśmy iż korona nabiera na monecie trójwymiaru.
Foto z archiwum www.wcn.pl: półgrosz korony, pełna wersja napisu brzmi: awers: Alexander Dei Gratia Rex, rewers: Moneta Regis Poloniae
W okresie panowania Aleksandra w mennicy w Krakowie wybita została jeszcze jedna tajemnicza moneta. Dziś nie jest znany żaden jej egzemplarz. A chodzi o tajemniczego dukata Aleksandra który pojawia się w 3 różnych źródłach w tym w katalogu dukatów Kohlera z 1759r. To jednak temat rzeka
zahaczający też o największego fałszerza XIXw. J.Majnerta który oczywiście fantazje własną takiego dukata wyprodukował więc poświecimy temu dukatowi osobny artykuł
Data obowiązywania: od 1492r. (Litwa) od 1501r. (Polska) do 1506r.
Podstawa prawna: ?? .
Obszar obowiązywania: mennice litewskie i koronne
Grzywna mennicza: 197,684g (Polska) , 191,29g (Litwa)
| Nazwa monety | Wartość w groszach |
Próba | Waga | Ag/moneta | Ag/1 grosz |
| denar litewski | 1/10 | IV (0,250) | 0,33g | 0,083g | 0,830g |
| półgrosz litewski | 1/2 | VI (0,375) | 1,24g | 0,466g | 0,932g |
| denar koronny | 1/18 | I1/2 (0,094) | 0,37g | 0,034g | 0,618g |
| półgrosz koronny | 1/2 | VI (0,375) | 1,03g | 0,386g | 0,772g |