Historia Pieniądza

15.II.1386r. Jagiełło książę litewski przyjmuje chrzest, 3 dni później żeni się z 12 letnia Jadwigą by 4.III 1386r. zostać koronowany w katedrze Wawelskiej na króla Polski (taka ciekawostka dotycząca formuły prawnej jego żony. Była ona “królem Jadwigą”, ponieważ dziedziczny tron był tylko dla króla, a nie dla królowych, więc córka Ludwika musiała być królem by jej potomkowie dziedziczyli).

W pierwszych latach rządów Jagiełły, ważne sprawy zajmowały króla i ten nie miał czasu by zajmować się monetą. Wydaje tylko zgodę na bicie denarów. Gdzie bito te denary i kiedy zaprzestano to zagadka. Skoro zapisy mówią o nowej organizacji mennicy w 1393r. pod rządami Monalda i Borka to musiała być ona raczej zamknięta lub wybijać same denarki raczej na niewielką skalę.

W 1396r. a może już trzy lata wcześniej co wydawałoby się logiczne patrząc na pojawienia się ternarów, i nowej mennicy) poprawiany jest straszliwie spodlony denar, poprawa ma wyznaczyć mu kurs “by 18 wchodziło na grosz” (wcześniej za grosz żądano nawet 24 denarów).

Na reformy monetarne przyszedł czas w 1393r. Powstaje wtedy nowy podział “zwany reformą trójkową”. Najmniejszą jednostką zostaje denar. Jego 3krotnie większym nominałem nadrzędnym zostaje dotychczasowy kwartnik który po zdewaluowaniu przez lata z wartości 1/4 skojca (1/2grosza) za Kazimierza Wielkiego, do 1/6 grosza za Jagiełły. Nowy kwartnik ma wartość 3 denarów. Zmienia też swą nazwę na ternara czasami zwanego też trzeciakiem. 3 ternary to jeden półgrosz. Półgrosz to nowa jednostka monetarna obecna na rynku przez najbliższe 100lat aż do 1511r. Grosz od teraz jest jedynie jednostką obrachunkową, składającą się z 2 półgroszy lub 6 ternarów lub 18 denarów.

W 1393r. na nowo organizowana jest mennica krakowska koronna przez wspomnianych już mincerzy Monalda i Piotra Borka (czy chodziło o sama zmianę organizacji istniejącej mennicy czy też jedynie nowe urządzenie techniczne czy też o zupełnie nową mennice wyposażaną od podstaw, dziś są rozbieżne opinie).

Od 1393r. w mennicy krakowskiej, zgodnie z reforma trójkową pojawia się nowy nominał czyli wspomniany ternar. Okres bicie w mennicy krakowskiej przez Gumowskiego datowany jest na lata 1393-1403r.



Foto z archiwum www.wcn.pl: ŚREDNIOWIECZE, POLSKA, Władysław Jagiełło 1386-1434, ternar koronny, Aw: Podwójny krzyż w tarczy, nad tarczą litera W w otoku napis, Rw: Orzeł w otoku napis, Kubiak typ VI.2, 0,73 g

Ternary Jagiełły znane typy wg S.Kubiak

W 1394r. w mennicy koronnej pojawia się nowy “duży kwartnik” wartości 1/4 skojca czyli 1/2 grosza. W literaturze numizmatycznej na zawsze pozostanie już “półgroszem”. Z czasów Jagiełły mamy na szczęście dość dobrze zachowane dokumenty z lista mincerzy, co nam pozwoli dosyć dokładnie datować poszczególne odmiany. Możemy wyróżnić aż XIII typów znaków mincerzy pod koroną na awersie.



Foto z archiwum www.wcn.pl: półgrosz koronny, Aw: Korona w obwódce perełkowej, w otoku napis REGIS+POLONIE, Rw: Orzeł w obwódce perełkowej w otoku napis MONE+WLADISLA

S.Kubiak w swoim dziele “Monety pierwszych Jagiellonów 1386-1444, Wrocław 1970″ opracowała znaną listę XIII typów półgroszy. Starsi badacze często mają inne sprzeczne datowanie monet w porównaniu z tą listą, więc należy podejść do niej ostrożnie, z drugiej strony opracowanie S.Kubiak wydaje się mieć silne oparcie merytoryczne. Pewne jest jedynie ponowne otwarcie mennicy w Krakowie w 1431r. Warto zacytować odmienny osąd T. Kałkowskiego w książce “1000lat monety polskiej” oraz Gumowskiego w swoim Podręczniku , gdzie półgrosze ewidentnie gorszej próby z krzyżem jagiellońskim (wg Kubiak Wschowskie) przypisuje mennicy krakowskiej na lata 1407-1410r. A półgrosze V łutowe (wg Kubiak 1431-1434) przypisuje on mennicy krakowskiej na lata 1411-1414r. Dziś jednak wydaję się iż opracowanie S.Kubiak za “obowiązujące” więc je tu umieszczamy, wraz z fotografiami owych symboli mincerskich.

Typy półgroszy według S.Kubiak

Data bicia	Typ	Znak pod koroną	Udział (1)	Mincerz	foto
1394-1395	I	P	2,96%	Piotr Borek
1396-1398	II	N	4,53%	Mikołaj Bochner
1399-1400	III	S	0,52%	Szymon de Talentis
1401-1402	IV a	AS	2,96%	Andrzej Czarnyszy Szymon de Talentis
1404-1405	IV b	SA	2,09%	Andrzej Czarnyszy Szymon de Talentis
1403, 1406	V	A	1,22%	Andrzej Czarnyszy
1416-1422	VI	F+	28,57%	mennica Wschowa
1416-1422	VII	W+	3,38%	mennica Wschowa
1422	VIII	++	1,04%	mennica Wschowa
1431-1434	IX	krzyżyk	2,96%	mennica Kraków
1431-1434	X	koniczynka	2,44%	mennica Kraków
1431-1434	XI	bez znaku	38,33%	mennica Kraków
1431-1434	XII	kółko	5,05%	mennica Kraków
1431-1434	XIII	“x”	1,04%	mennica Kraków

(1)Udział 598 monet w znaleziskach i skarbach z: Czarnej, Częstochowy, Grodźca, Kościelnej Wsi, Koziegłów, Kromołowa, okolice Łodzi, Mstowa, Plęs, Płońska, Poznania, Żabczy, Zamostowa i Żórawca. Nad reprezentatywnośc monet typu V i IX nie wynika z ich dużej produkcji meniczej a raczej z tezauryzacji jako monet o najwyższej stopie menniczej. Działa tu słynne prawo Kopernika-Greshama “gorszy pieniądz wypiera lepszy”. Czyli monety o wyższej jakościowo stopie menniczej są chowane zakopywane czy tezauryzowane a gorsze używane do wymiany handlowej. Stąd w większości znalezisk udział poszczególnych typów monet jest niereprezentatywny dla rzeczywistej ilości wybitych, gdy między typami zachodzi duża różnica jakości stopu czy ciężaru.

Na koniec za T.Kałkowskim i wspomnianym dziełem “Tysiąc Lat Monety Polskiej” reprodukujemy koszty obiadu królewskiego z 10 maja 1389r. Cenę podajemy za sztukę lub jednostkę wagi.

Czasy Władysława Warneńczyka 1434-1444r.

W roku 1434r. umiera Jagiełło. Następcą tronu zostaje jego najstarszy syn ledwie 10 letni Władysław III, zwany potem Warneńczykiem. W obrocie handlowym znajdują się już tylko szczątkowo grosze praskie, sporo półgroszy jego ojca. Mnóstwo za to jest denarów z mennicy krakowskiej. Ówczesne denary są ledwie II łutowej próby (0,125). Pojawia się mnóstwo fałszywych denarów zwanych klepaczami. Na zjeździe piotrkowskim 1438r. musiano wyznaczyć specjalne komisje do ścigania fałszerzy. Oprócz denarów Władysław III nie zostawił w Polsce żadnej inny monety. A i wybijanie denarów tak podłych skończyło sie w 1440r. i od tego czasu na kolejnych 16 lat mennica koronna zostanie zamknięta.



Foto z archiwum www.wcn.pl:Władysław Warneńczyk 1434-1444, denar, Aw: Korona, Rw: Orzeł, Kubiak typ I.27, 0.47 g

Stopa mennicza za Jagiełły i Warneńczyka
(za Gumowskim prawdopodobnie blednę datowanie denarów i półgroszy, poprawione w nawiasie moja własna ocena bicia (częściowo za S.Kubiak))